دین در سینمای دفاع مقدس ؛بررسی سینمای ابراهیم حاتمی کیا و رسول ملاقلی پور

سینمای دفاع مقدس، به عنوان مهمترین تجلی فرهنگی - هنری همسو با گفتمان انقلاب اسلامی، بیشترین قرابت را با فرهنگ پس از انقلاب داشته و در غالب این فیلمها، دین و ارزشهای دینی را دراشکال مختلف به تصویر کشیده است. از سوی دیگر با نگاهی اجمالی به تاریخ سه دهه ای این سینما می توان گفت که بهترین و تاثیرگذارترین فیلم های سینمای دفاع مقدس متعلق به حاتمی کیا و ملاقلی پور می باشد؛ و این در حالی ست که تاکنون تحلیلی در این زمینه صورت نگرفته است. هدف تحقیق حاضر، شناخت جلوه ها، سنجش میزان آنها، و ارائه ی طبقه بندی و شناسایی روند تغییرات بازنمایی جلوهای دین در فیلم های مذکور می باشد. بر همین اساس پرسش اصلی تحقیق عبارت است از: اشکال و میزان بروز و روند تغییرات در بازنماییهای دین در فیلم های مذکور چگونه بوده است؟ مفاهیم کلیدی تحقیق شامل بازنمایی، دین و سینمای دفاع مقدس است. در این مجال، «بازنمایی» به عنوان بازتولید معنا از طریق چارچوبهای گفتمانی و مفهومی بویژه از طریق نشانه ها و بویژه زبان مد نظر است. «دین» نیز تجربه وقوف در برابر امر قدسی همراه با احساس ترس، خشیت و جذبه تلقی شده است، و «سینمای دفاع مقدس» مجموعه ای از فیلمهای سینمایی است که موضوع اصلی آنها پرداختن به جنگ تحمیلی از زاویه قهرمانان دفاع مقدس باشد. روش تحقیق مذکور تحلیل محتوای کمی، جامعه آماری 20 فیلم، (حاتمی کیا 11 و ملاقلی پور 8) بر مبنای تعاریف عملیاتی دین در سه بعد نظری، فردی و نهادی – اجتماعی می باشد. برخی از نتایج مهم این تحقیق را می توان بدین نحو صورتبندی نمود: روند کاهش بازنمایی مضامین دینی در آثارحاتمی کیا که در دهه 60 شروع شده، با وجود وقفه ای در «آژانس شیشه ای» و «به نام پدر»، همچنان ادامه دارد.عمده مضامین در حوزه تصدیقیِ بعد نظری و حوزه احساسیِ بعد فردی است. در آثار ملاقلی پور شاهد افزایش بازنمایی مضامین دینی به استثنای دو فیلم «قارچ سمی» و «میم مثل مادر» هستیم. بازنمایی مضامین کنشی و احساسی متناسب و برابر است و در نسبت با حاتمی کیا، به گروههای اجتماعی بیشتر پرداخته است.